Ogród botaniczny w Parku Narodowym Lagodekhi w Gruzji zostanie odnowiony dzięki projektowi „Rewitalizacja dendrarium Ludwika Młokosiewicza – etap pierwszy” dofinansowanemu z Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika” – wolontariat 2021.

Beneficjentem projektu jest Rada Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce, a parterami instytucje i organizacje zajmujące się ochroną przyrody, ogrodami botanicznymi i pielęgnacją drzew: Park Narodowy w Lagodekhi, Leśny Zakład Doświadczalny SGGW w Rogowie – Arboretum SGGW, Leśny Zakład Doświadczalny w Murowanej Goślinie Uniwerytetu Przyrodniczego w Poznaniu - Arboretum Leśne w Zielonce, Nadleśnictwo Marcule – Arboretum, GREEN PARK Sp. z o.o. Radomsko.

Założeniem projektu jest uhonorowanie dorobku Ludwika Młokosiewicza, polskiego XIX – wiecznego przyrodnika, podróżnika, odkrywcy i leśnika związanego z Gruzją –oraz ochrona jego spuścizny. W tym celu zaplanowano rewitalizację założonego przez niego znanego ogrodu – dendrarium w Lagodechi w Gruzji, gdzie zgromadził rzadkie okazy kaukaskich drzew i krzewów.

Zaniedbany i podupadły dziś ogród należy do Parku Narodowego Lagodechi założonego m.in. z inicjatywy Młokosiewicza. W pozostałości dendrarium rośnie około 30 sztuk drzew w wieku ponad 130 lat posadzonych przez Ludwika Młokosiewicza, które są niejako żywym pomnikiem pozostawionym po nim.

Pracownicy parku bardzo często zachęcają turystów z Polski do zwiedzania dendrarium, które z jednej strony urzeka rosnącymi w nim drzewami z czasów Ludwika Młokosiewicza, a z drugiej strony pozostawia wrażenie zaniedbanego miejsca, a drzewa pozbawione są jakiejkolwiek pielęgnacji.

Prace I etapu, stanowiącego przedmiot projektu polegały będą na analizie stanu istniejącego i będą obejmowały wykonanie pomiarów geodezyjnych i sporządzenie mapy oraz wyznaczenie ścieżek, szczegółową inwentaryzację drzew i krzewów występujących na terenie dendrarium wraz z zaleceniami, określenie ich wieku i stanu zdrowotnego, oceny stanu zachowania infrastruktury, a także wykonanie tabliczek opisujących poszczególne gatunki. Określone zostaną wytyczne konserwatorskie dotyczące drzewostanu oraz zakres prac porządkowych, opracowane zostaną założenia rozwoju dendrarium. Podsumowaniem będzie projekt koncepcyjny rewitalizacji ogrodu stanowiący podstawę do dalszych działań terenowych w II etapie projektu (obejmie on m.in. wykonanie prac konserwatorskich odnośnie drzewostanu, prac porządkowych, instalację tablic i opisów gatunków).

Prace wykonywać będą na zasadzie wolontariatu specjaliści – dendrolodzy, leśnicy i architekci krajobrazu oraz osoby zajmujące się konserwacją drzew. W II etapie przewidywany jest także udział wolontariuszy z Gruzji rekrutujących się z Polonii zamieszkującej Lagodekhi.

W realizacji projektu będą uczestniczyć również pracownicy administracji Parku Narodowego im. Ludwika Młokosiewicza w Lagodekhi. Na miejscu zorganizowane będzie spotkanie z wszystkimi pracownikami parku, władzami samorządowymi oraz członkami stowarzyszenia polonijnego Dom Polski im. Ludwika Młokosiewicza oraz chętnymi mieszkańcami Lagodekhi.

Wniosek o dofinansowanie złożyła Rada Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce – beneficjent projektu. To organizacja pozarządowa, która inicjuje, obejmuje patronatem i podejmuje wspólne badania naukowe, monitoruje uprawę ex situ (poza miejscem naturalnego występowania) gatunków rzadkich i zagrożonych w skali kraju, tworzy regionalne banki nasion, planuje wspólną strategię rozwoju ogrodów botanicznych zrzeszonych w sieci. Podejmuje również działania interwencyjne dla obrony interesów ogrodów botanicznych oraz ochrony zasobów przyrodniczych, a także opiniuje tworzenie nowych ogrodów botanicznych w Polsce. Stowarzyszenie zrzesza około 40 ogrodów i arboretów, tworząc tzw. krajową sieć ogrodów botanicznych. Głównym przedmiotem działalności Stowarzyszenia jest udzielanie pomocy i wspomaganie rozwoju ogrodów botanicznych, a także koordynowanie działalności tych instytucji w skali ogólnopolskiej. Rada upoważniona jest również do reprezentowania polskich ogrodów botanicznych w organizacjach międzynarodowych. Stowarzyszenie jest jedną z 23 europejskich krajowych sieci ogrodów botanicznych. Posiedzenia Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce odbywają się minimum raz w roku. Stowarzyszenie wspólnie z wybranym ogrodem co roku organizuje również zjazd ogrodów botanicznych i arboretów połączony z konferencją naukową.

Działania objęte projektem są zgodne z celem powołania stowarzyszenia – to udzielanie pomocy i wspomagania rozwoju ogrodów botanicznych i arboretów, podejmowanie działań interwencyjnych w kraju i na świecie oraz współpraca dla ochrony zasobów ogrodów i bioróżnorodności.

Udział Arboretum w Nadleśnictwie Marcule w projekcie rewitalizacji gruzińskiego dendrarium

Marculskie arboretum jest partnerem projektu, gdyż wchodzi w skład stowarzyszenia Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce, które zajmuje się m.in. zagadnieniami uprawy roślin zagrożonych oraz ich restytucją, ochroną ex situ (poza miejscem naturalnego występowania roślin) i in situ (w miejscu naturalnego występowania roślin), badaniami naukowymi i przygotowywaniem programów edukacyjnych czy projektami związanymi z zachowaniem dziedzictwa kulturowego w zakresie ogrodów botanicznych.

W Polsce istnieją 42 ogrody botaniczne. Arboretum w Nadleśnictwie Marcule jest jednym z sześciu ogrodów utworzonych i prowadzonych przez Lasy Państwowe. W ten sposób realizowana jest społeczna funkcja lasów, która oprócz gospodarczej i ochronnej jest uwzględniana w zrównoważonej gospodarce leśnej.

Arboretum w Marculach powstało w 2006 roku. Jego powierzchnia wynosi niemal 10 ha. Rośnie tu ponad 2,5 tys. roślin reprezentujących prawie tysiąc gatunków, odmian i kultywarów występujących w strefie klimatu umiarkowanego. O każdej porze roku jest tu dużo do obejrzenia – kolekcje dendrologiczne, alpinarium, wrzosowisko czy zegar słoneczny, a od niedawna również kolekcja ziół.

Ze względu na potrzebę ochrony bioróżnorodności świata roślin, a jednocześnie rozwój potrzeb społeczeństwa XXI wieku wzrasta rola działań ogrodów botanicznych o charakterze multifunkcjonalnym, a więc także w obszarze działalności kulturalnej, dlatego ważne w ich działalności jest łączenie nauki, rekreacji, kultury, edukacji, potrzeb kolekcjonerskich i ochrony gatunkowej. Ogromnie ważna jest też współpraca i udział w działaniach wolontariuszy. Stąd projekt dotyczący rewitalizacji dendrarium w Gruzji jest możliwy do realizacji.

Ludwik Młokosiewicz – niezwykły życiorys pasjonata przyrody

Ludwik Młokosiewicz żył w latach 1831-1909. Jego ojcem był Franciszek Młokosiewicz (1769-1845), który urodził się w Koźminku (Wielkopolska). Swoją służbę w wojsku rozpoczął od stopnia szeregowego w 7 Pułku piechoty Generała Zajączka. Szybko awansował, służył jako kapitan w czwartym pułku Ks. Warszawskiego i odznaczył się w czasie kampanii Napoleońskiej (w 1810 r.). Uczestniczył w insurekcji kościuszkowskiej i wojnie z Rosją (w 1812 r.), brał udział w powstaniu listopadowym, podczas którego został mianowany generałem.

Ludwik Młokosiewicz dzieciństwo spędzał w Warszawie oraz w należącym do rodziców majątku ziemskim Omięcinie (k. Szydłowca). Od 1842 do 1845 r. na polecenie ojca i wbrew swej woli uczył się w Aleksandryjskim Korpusie Kadetów w Brześciu nad Bugiem, jednak po śmierci ojca wrócił do Warszawy, nie kończąc tej szkoły i dalsze nauki pobierał prywatnie. W 1853 r. wstąpił do rosyjskiej armii, a jako ochotnik mógł sugerować miejsce służby – wybrał Kaukaz, którym już wcześniej był zafascynowany (Lagodekhi w Gruzji była wówczas miejscem zsyłki lub przymusowej służby wojskowej na tzw. Ciepłym Kaukazie dla licznego grona Polaków). Służył w wojsku do 1861 r. W trakcie służby, którą odbywał w Lagodechi na południowo-wschodnich zboczach Kaukazu, w Gruzji uzyskał zgodę dowództwa na urządzenie ozdobnego parku przy garnizonie, do którego sprowadził sadzonki i nasiona drzew i krzewów również spoza rejonu Kaukazu. W szczytowym okresie rozwoju dendrarium rosło w nim kilkaset gatunków drzew. W 1862, już jako cywil wyjechał badać przyrodę Persji. Po rocznym pobycie w Persji i Beludżystanie od razu po powrocie został aresztowany pod zarzutami politycznymi i skazany na 6 lat zesłania w guberni woroneskiej, z którego to zesłania zwolniono go w 1867 r. W 1878 r. powtórnie prowadził badania w Persji. W tymże roku został leśniczym w Lagodechi, na którym to stanowisku przebywał aż do emerytury w 1897. Pod swoją pieczą miał rozległe obszary Kachetii i Dagestanu z górami Wielkiego Kaukazu. Prowadził badania przyrodnicze, dostarczał polskim i zagranicznym muzeom okazy botaniczne i zoologiczne. Podjął też próby zdobycia kilku wysokich szczytów Kaukazu i Persji, w tym w 1889 Wielkiego Araratu.

Ludwik Młokosiewicz podczas wypraw badawczych w region Wielkiego Kaukazu i Persji odkrył dla nauki około 30 gatunków roślin i zwierząt. Do gatunków noszących do dzisiaj nazwisko Młokosiewicza należą cietrzew kaukaski (Lyrurus mlokosiewiczi), piwonia Młokosiewicza (Paeonia mlokosewitschii) i Orobanche mlokosiewiczii.

W wyniku jego starań Car Rosji Aleksy II utworzył w rejonie Lagodekhi w paśmie Wielkiego Kaukazu pierwszy w Rosji obszar chroniący przyrodę. Obecny Park Narodowy powstały na bazie tego obszaru nosi imię Ludwika Młokosiewicza. Ludwik Młokosiewicz do chwili obecnej jest postacią bardzo znaną i szanowaną w Gruzji i to nie tylko w środowisku przyrodników. Jest to osoba w niewielkim stopniu znana w Polsce. Jego nazwisko kojarzone jest zaledwie z kilkoma najbardziej znanymi gatunkami, choć odkrył dla nauki prawie 60 gatunków roślin i zwierząt. Ludwik miał wiele dzieci, do dziś w Lagodekhi i okolicach istnieje spora diaspora jego potomków. Zmarł w Dagestanie w 1909 roku. Był jednak tak szanowany, że górale przenieśli jego ciało przez góry około 100 kilometrów do Lagodekhi, gdzie znajduje się jego grób.

Do chwili obecnej w granicach administracyjnych PN w Lagodekhi istnieje na powierzchni około 1,5 ha dendrarium zakładane przez Ludwika Młokosiewicza. Teren jest ogrodzony, z tablicami informacyjnymi, które powstały dzięki dofinansowaniu Senatu RP w ramach programu POMOC POLAKOM NA WSCHODZIE. Samo dendrarium jest jednak bardzo zaniedbane. Na jego terenie rośnie kilkadziesiąt gatunków sadzonych przez Ludwika Młokosiewicza i wiele dzikich zadrzewień i zakrzaczeń. Nie ma ścieżek, opisów drzew i żadnej infrastruktury. Po mimo tego pracownicy parku często pokazują odwiedzającym Lagodekhi turystom ten obiekt przyrodniczy. Pamięć o Młokosiewiczu jest kultywowana przez administrację parku między innymi przez tablicę pamiątkową na budynku i szczegółowy opis życia Ludwika Młokosiewicza w pomieszczeniach budynku administracji PN, które są ogólnie udostępnione do zwiedzania przez turystów. W Lagodekhi istnieje także stowarzyszenie polonijne Dom Polski im. Ludwika Młokosiewicza skupiające potomków polskiej emigracji, którzy dbają o Jego grób.

Efekt projektu

Odpowiednio przeprowadzane zabiegi pielęgnacyjne i ratownicze znacznie przedłużą istnienie kolekcji drzew, co przyczyni się do rozwoju dendrarium i zainteresowania nim szerokiego grona botaników, historyków i turystów w Polsce i Gruzji. Działania zintegrują osoby związane z Ogrodami Botanicznymi w Polsce wokół idei ochrony polskiego dziedzictwa za granicami kraju i ukażą polski wkład w zakresie ochrony przyrody i badań naukowych prowadzonych w regionie Kaukazu.

Dofinansowano ze środków Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą "Polonika"