W Nadleśnictwie Radom także w tym roku będą prowadzone prace związane z usuwaniem barszczu Sosnowskiego. Leśnicy trzeci rok z rzędu pozyskali środki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie na walkę z tą niebezpieczną rośliną. Partnerem wspierającym  projekt jest również Zarząd Okręgowy Ligi Ochrony Przyrody w Radomiu.

Co, gdzie i jak …

Corocznie w okresie wiosenno-letnim powraca temat barszczu Sosnowskiego. Choć roślina ta swoim wyglądem i rozmiarami imponuje, to stwarza niebezpieczeństwo dla ludzkiego zdrowia. Gatunek ten stanowi również realne zagrożenie dla rodzimej flory i fauny.

Barszcz Sosnowskiego został sprowadzony do Polski w latach 50-tych XX w. do celów badawczych nad wykorzystaniem tej rośliny jako wydajnej paszy dla bydła. W latach 70-tych uprawiano ją niemal we wszystkich ośrodkach rolniczych, w szczególności na Podhalu, Podkarpaciu i podgórzu Sudeckim, a także na Mazowszu na gruntach PGR w Łaziskach. Niezależnie od miejsca uprawiania tej rośliny okazało się, że wartości paszowe są znacznie mniejsze niż się początkowo spodziewano. Brak zainteresowania dalszą produkcją spowodował, że barszcz Sosnowskiego wymknął się z kontrolowanej produkcji rolnej i przeniknął do naturalnego środowiska. Tam przez wiele lat, bez żadnego nadzoru, powiększał swój obszar występowania, nie zwracając na siebie uwagi do momentu, kiedy stał się realnym zagrożeniem.

Kilka słów o …

Barszcz Sosnowskiego jest rośliną dwuletnią, dorastająca nawet do 3,5 m wysokości. W pierwszym roku wytwarza rozetę liściową, w drugim wypuszcza pęd nasienny zakończony dużym kwiatostanem w formie pokaźnego baldachu o średnicy nawet do 70 cm. Po wydaniu nasion roślina zamiera. Niektóre rośliny nie wypuszczają kwiatostanu w drugim roku i stają się rośliną wieloletnią. Liście wyrastające z rozety są duże i mogą osiągać nawet 2 m długości. Korzeń palowy wrasta do 2 m w głąb ziemi, w górnej części jest silnie rozgałęziony. Na przełomie maja i czerwca drugiego roku wyrasta łodyga, zakończona kwiatostanem z białymi kwiatami. Nasiona dojrzewają w drugiej połowie lipca i mają zdolność kiełkowania do 4 lat. Młode siewki barszczu Sosnowskiego są bardzo podobne do siewek barszczu zwyczajnego (gatunku rodzimej flory). Najkorzystniejszym siedliskiem dla barszczu Sosnowskiego są miejsca wilgotne w pobliżu cieków wodnych – brzegi rowów melioracyjnych, kanałów odprowadzających wodę, brzegi rzek czy oczek wodnych.

Niebezpieczny olbrzym…

Choć barszcz Sosnowskiego zachwyca i przyciąga uwagę swoją majestatycznością, stwarza jednak wielkie zagrożenie – wytwarza olejki eteryczne, w którego składzie znajdują się powodujące oparzenia furanokumaryny. Olejki zawierające te związki tworzą naturalną ochronę rośliny przed owadami i patogenami, i mogą znajdować się w każdej części rośliny – łodydze, liściach czy kwiatach.

Zagrożenie dla ludzi

Związki te są bardzo niebezpieczne dla ludzi, bo kontakt z nimi powoduje oparzenia II, a nawet III stopnia. Przy wysokiej temperaturze powietrza wystarczy tylko znaleźć się w pobliżu rośliny, by doznać poparzeń, bo niebezpieczne związki wydostają się na zewnątrz w formie oprysku. Co ważne, objawy poparzenia mogą pojawić się dopiero po kilkunastu do kilkudziesięciu minut, co sprawia, że zagrożenie nie jest zauważalne od razu. Kontakt z tą rośliną jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci i alergików.

Zagrożenie dla zwierząt

U zwierząt spożywanie zielonych części barszczu Sosnowskiego może powodować biegunkę, krwotoki wewnętrzne, a także stan zapalny układu pokarmowego. Nieodosobnionymi przypadkami są również oparzenia zewnętrzne.

Zagrożenia dla innych roślin

Występowanie tego gatunku powoduje dużą degradacje środowiska przyrodniczego. W miejscach pojawienia się barszcz Sosnowskiego szybko staje się rośliną dominującą, zatrzymuje dostęp do światła innym roślinom, uniemożliwia i utrudnia jej rozwój. Wegetacja barszczu zaczyna się bardzo wcześnie, co powoduje eliminację roślin o późniejszym rozwoju wegetatywnym. Barszcz Sosnowskiego ekspansywnie zasiedla nowe miejsca i tworzy tym samym całe zwarte powierzchnie.

Roślina ta staje się coraz bardziej uciążliwa także w terenach leśnych, do których coraz częściej wkracza. Pojawiając się w młodym pokoleniu lasu, powoduje swoim szybkim wzrostem zacienienie młodych drzewek, które nie są w stanie w krótkim czasie wybić się ponad te rośliny. W konsekwencji drzewka giną – tracone jest bezpowrotnie najmłodsze pokolenie lasu.

Zwalczanie barszczu Sosnowskiego – dla ludzi, lasu i przyrody…

Na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu stanowiska barszczu Sosnowskiego zostały zlokalizowane w trzech nadleśnictwach (Radom, Jędrzejów i Daleszyce).

Na terenie Nadleśnictwa Daleszyce barszcz Sosnowskiego występuje na niewielkiej powierzchni ok. 0,02 ha. Rośliny są regularnie wykaszane i przykrywane czarną folią, aby uniemożliwić ich wzrost.

Na terenie Nadleśnictwa Jędrzejów barszcz Sosnowskiego występuje w czterech kępach o łącznej powierzchni 0,8 ha. Od czterech lat prowadzone jest wykaszanie roślin, kilkukrotne w ciągu sezonu. W 2021 roku powierzchnia ta została ujęta w planach zwalczania, w ramach programu prowadzonego przez Gminę Słupia, a w 2022 i 2023 roku zwalczanie wykonuje nadleśnictwo ze środków własnych.

Największa powierzchnia występowania barszczu Sosnowskiego znajduje się na terenie Nadleśnictwa Radom, które mając na względzie nasilające się niebezpieczeństwo ze strony coraz szerszego rozprzestrzeniania się tej rośliny na terenach leśnych, w 2021 roku rozpoczęło program „Zwalczanie barszczu Sosnowskiego”. Program jest kontynuowany już trzeci rok. Ma on na celu zwalczanie i usuwanie istniejących stanowisk barszczu oraz zapobieganie rozprzestrzenianiu się tego gatunku na nowe tereny. Przedsięwzięcie ma doprowadzić do całkowitego wyeliminowania barszczu Sosnowskiego. W związku z tym, że roślina ta jest trudna w zwalczaniu, program zakłada kilkuletni okres działań.

Rozpoczęcie realizacji programu było możliwe dzięki wsparciu finansowemu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w wysokości 75% całości kosztów. W tym roku Nadleśnictwo Radom, w ramach programu 2023-OP-1 pn. „Zadania z zakresu ochrony przyrody", ponownie otrzymało dofinansowanie na realizację zadania pn. „Zwalczanie Barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) – kontynuacja etap III"  z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w formie dotacji, w kwocie 13 875 zł (w 2021 r. w kwocie 18 000 zł, w 2022 r. – 13 875 zł).

W 2021 r. ramach programu przeprowadzona została inwentaryzacja miejsc występowania barszczu Sosnowskiego. Takie miejsca zostały stwierdzone w leśnictwie Łaziska na 13 wydzieleniach – wzdłuż cieków wodnych, przeważnie były to osobniki pojedyncze i niewielkie kępy. Łączna powierzchnia na jakiej występuje barszcz Sosnowskiego w Nadleśnictwie Radom to 1,35 ha. Te dane posłużyły do opracowania planu działania.

Zgodnie z dokumentem Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska pn. „Wytyczne dotyczące zwalczania barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) i barszczu Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) na terenie Polski”, który zaleca metody mieszane do walki z tą rośliną, opracowano optymalne dla terenu leśnego czterokrotne w ciągu roku etapy zwalczania, polegające na przemiennym mechanicznym wykaszaniu roślin i po 2 do 3 tygodniach stosowaniu zabiegów z użyciem środków ochrony roślin.

Do wykonania tych czynności została wyłoniona specjalistyczna firma. Wszystkie prace odbywają się pod nadzorem Służby Leśnej. W tym roku zostały wykonane już dwa z czterech zaplanowanych na ten rok zabiegów zwalczania barszczu Sosnowskiego.