Zagrożenia dzieli się na trzy grupy:
•    abiotyczne – ekstremalne zjawiska atmosferyczne (np. silne wiatry, śnieg, ulewne deszcze, wysokie i niskie temperatury);
•    biotyczne (np. grzyby patogeniczne, szkodliwe owady, ssaki roślinożerne);
•    antropogeniczne – wywołane przez człowieka (np. pożary, zanieczyszczenia przemysłowe, zaśmiecanie lasu).

Zagrożenia abiotyczne

Lasy Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu są narażone na działanie coraz częściej zdarzających się w ostatnich latach ekstremalnych zjawisk atmosferycznych. Są to głównie silne wiatry – których wystąpienie jest nie do przewidzenia w danym roku. W 2012 roku po raz pierwszy zdarzyła się trąba powietrzna, która uszkodziła ponad tysiąc hektarów w 7 nadleśnictwach. Szkody miały charakter wielkopowierzchniowy oraz pojedynczych wypadów. W 2013 roku szkody od wiatru były minimalne – nie przekroczyły 10 ha, były konsekwencją huraganowych wiatrów z lat poprzednich i związanego z tym osłabienia drzewostanów. Podobna sytuacja dotyczy opadów mokrego śniegu powodującego łamanie drzew i młodych nasadzeń pod wpływem zalegania mokrego śniegu (okiści) lub lodowej pokrywy powstałej z zamarzniętego deszczu (gołoledzi) – występowanie tych szkód zależy od warunków pogodowych w danym roku. W 2013 roku nie przekroczyły 5 ha, natomiast szkody od styczniowej gołoledzi w 2014 roku były znaczne i wyniosły ponad 17 tys. ha złamanych drzew i 400 ha uszkodzonych upraw i młodników. Zdarzające się coraz częściej okresy suszy oraz ulewnych deszczy powodują uszkodzenia drzewostanów wskutek zakłóceń stosunków wodnych. Obserwowane są podtopienia drzewostanów lub ich wysychanie - w przypadku naprzemiennych okresów podtopień i suszy. W 2013 roku uszkodzeniu w wyniku zakłóceń stosunków wodnych uległo ponad 920 ha. W tym zanotowano 560 ha podtopień i 360 ha przesuszeń. Inne czynniki abiotyczne i antropogeniczne tj. niskie lub wysokie temperatury, przymrozki i grad mają mniejsze, lokalne znaczenie, choć w 2013 roku opady gradu spowodowały uszkodzenia na ponad 400 ha. Od pożaru ucierpiało 12 ha, od skrajnych temperatur 7 ha.

Zagrożenia biotyczne

Z chorób powodowanych przez grzyby istotne szkody co roku powoduje osutka sosny – w 2013 roku uszkodzonych zostało ponad 200 ha upraw, drzewostanów i szkółek. W sprzyjających rozwojowi tego grzyba latach poziom ten jest nawet 10-krotnie wyższy. Występowanie osutki sosny na uprawach powoduje wzrost zagrożenia od owada uszkadzających uprawy i młodniki – smolika znaczonego. Inne choroby grzybowe notowane w lasach RDLP w Radomiu to: mączniak dębu – w 2013 r. uszkodził ponad 320 ha szkółek, upraw i młodników. Na zwiększonej powierzchni w 2013 r. występowało zamieranie pędów sosny, a na niewielkiej powierzchni skrętak sosny (10 ha). Zamieranie drzew wskutek opieńkowej zgnilizny korzeni odnotowano na powierzchni 640 ha. Huba korzeniowa wystąpiła na drzewostanach posadzonych na gruntach porolnych – 2200 ha, a drzewa zahubione zinwentaryzowano na powierzchni ponad 2500 ha.

Zamieranie drzewostanów stwierdzono na powierzchni ponad 500 ha, w tym najwięcej – ponad 200 ha dębów i jesionów, w mniejszym zakresie olszy i brzozy.

Największym szkodnikiem wśród owadów w ostatnich latach jest chrabąszcz majowy i kasztanowiec.Na terenie RDLP w Radomiu dominuje szczep, którego rójka przypadała w latach: 1995, 1999, 2003, 2007 i 2011, a następna w roku 2015. Dodatkowo na terenie Nadleśnictwa Kozienice i Dobieszyn zagrożenie stanowi szczep, którego rójki miały miejsce w 2005, 2009 i 2013 r., a następna będzie miała miejsce w 2017 r. Powierzchnia występowania owadów dorosłych w 2013 roku wyniosła 5000 ha. Szkody w uprawach powodują pędraki, w 2013 roku stwierdzono je w nadleśnictwach na powierzchni ponad 1800 ha. Większość szkód wystąpiła w Nadleśnictwie Ostrowiec Świętokrzyski, dużo mniejsze szkody w nadleśnictwach: Pińczów, Marcule i Staszów. Ważnym elementem profilaktyki szkód od pędraków jest wykonywanie badania zapędraczenia gleby. Wykonywane jest ono na glebach porolnych przeznaczonych do zalesienia, szkółkach leśnych, a w obecnych latach gradacji tego owada także na wszystkich powierzchniach, gdzie planowane jest posadzenie młodego lasu. Na obszarach, gdzie szkody są bardzo duże wykonuje się zwalczanie chemiczne i mechaniczne dorosłych owadów, aby ograniczyć ilość jaj, a następnie pędraków niszczących uprawy w kolejnych latach cyklu rozwojowego. W 2013 roku konieczne było wykonanie tych zabiegów w nadleśnictwach Kozienice i Dobieszyn.

W uprawach sosnowych co roku rejestrowane są szkody od ryjkowców.Szeliniak powoduje szkody na ponad blisko 600 ha. Wykonywane jest w związku z tym zabezpieczanie upraw, głównie mechaniczne. Szkody powoduje także smolik znaczony. Jego występowanie jest zależne od stopnia osłabienia upraw przez czynniki pogodowe. W ostatnich latach obserwowano zagrożenie od kilkunastu do kilkudziesięciu hektarów. Profilaktykę (wykładanie pułapek wabiących) i zwalczanie (wyrywanie i palenie opanowanych przez szkodnika drzewek) stosowano w roku 2013 na powierzchni blisko 90 ha.

W ostatnich latach obserwuje się zespół zamierania upraw sosnowych. W latach, gdy warunki atmosferyczne sprzyjają infekcji przez osutkę (ciepło i wilgotno) na jesieni i w zimie, następuje masowy opad porażonego igliwia – utrata do 100% igieł. Kolejny etap to symptomy ogólnego osłabienia sadzonek – brak reakcji obronnej na żery smolika znaczonego i uaktywnienie grzybów opieńkowych. Wobec takich zagrożeń ważnym elementem działań z zakresu ochrony lasu jest stałe monitorowanie drzewostanów.

Ważnym zagadnieniem jest również ochrona przed szkodnikami pierwotnymi (liściożernymi) takimi jak: brudnica mniszka, strzygonia choinówka, poproch cetyniak, boreczniki. W tym celu prowadzone są różne prace prognostyczne, np. liczenie samic brudnicy mniszki podczas przejścia przez zagrożone drzewostany w czasie kulminacji rójki, jesienne poszukiwania zimujących stadiów szkodników sosny. Od 2010 roku zauważono wzrost aktywności szkodników pierwotnych, m.in. barczatki sosnówki, choć istotnych szkód w drzewostanach nie stwierdzono. W odniesieniu do: strzygoni choinówki, poprocha cetyniaka, zawisaka borowca zauważono wzrost liczby okazów znajdowanych w trakcie jesiennych poszukiwań w ściole w porównaniu do lat poprzednich. Istotnych szkód w drzewostanach nie stwierdzono. W odniesieniu do boreczników sosnowych, brudnicy mniszki także nie stwierdzono istotnych szkód. Zagrożeniem była natomiast osnuja gwiaździsta na powierzchni blisko 180 ha – wykonano zabiegi zwalczające tego szkodnika. Szkodnikami pierwotnymi o znaczeniu lokalnym są: osnujka modrzewiowa w Nadleśnictwie Barycz (50 ha), piędzik przedzimek w Nadleśnictwie Chmielnik (100 ha), pryszczarek Baera w Skarżysku, Baryczy, Przysusze, Łagowie (425 ha), przewężyk modrzewiowiec w Nadleśnictwie Skarżysko(157 ha), zwójki jodłowe i mszyce jodłowe w Nadleśnictwie Łagów (228 i 148 ha).

Starsze drzewostany iglaste narażone są na szkody od szkodników wtórnych (uszkadzających drewno) takich jak przypłaszczek granatek, korniki i cetyńce. Ochrona przed tymi szkodnikami polega głównie na: wyznaczaniu, terminowym usuwaniu i wywożeniu z lasu drzew zasiedlonych, utylizacji resztek drzew (gałęzi, kory) powstałych podczas pozyskiwania drzew zasiedlonych, terminowym wywozie pozyskanego drewna z lasu, a w razie jego pozostawania w lesie w okresie wiosennym i letnim – korowaniu i wykładaniu pułapek wabiących.

Bardzo ważnymi sprzymierzeńcami leśnika w walce z nadmiernym rozmnożeniem się szkodliwych owadów są ptaki i nietoperze. Aby poprawić ich warunki bytowania, wywieszamy w lasach budki lęgowe. Zimą, gdy panują trudne warunki, dokarmiamy również ptaki na masową skalę. Duże znaczenie ma pozostawianie drzew dziuplastych i drewna martwego, co tworzy miejsca bytowania i rozmnażania dla ptaków, nietoperzy i innych organizmów zwiększających bioróżnorodność środowiska leśnego.

Duże znaczenie gospodarcze mają szkody powodowane przez zwierzynę. Szkody od jeleniowatych (jeleń, sarna, daniel) stwierdzono w 2013 roku na powierzchni ponad 1,5 tys. ha, od łosia na pow. ponad 200 ha. Bobry spowodowały szkody na pow. ponad 270 ha. Rzadko występują szkody od dzików i zajęcy. Zapobiega się im w uprawach przez grodzenie, smarowanie substancjami odstraszającymi - repelentami, zabezpieczanie plastikowymi tubami oraz palikowanie cennych gatunków, a w młodnikach głównie przez zabezpieczanie sosny osłonkami plastikowymi. Zimą podczas wykonywania pielęgnacji młodników i drzewostanów pozostawia się zwierzynie ścięte gałązki na dwa – trzy tygodnie, co znacznie ogranicza spałowanie młodników. Ogromne znaczenie ma również poprawa warunków bytowania zwierzyny przez utrzymywanie śródleśnych łąk, poletek łowieckich, zgryzowych.

Podsumowując należy stwierdzić, iż pomimo lokalnych zagrożeń i symptomów osłabienia, jakie wystąpiły w 2013 roku i latach poprzednich, stan zdrowotny drzewostanów na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu jest stabilny, zaś stan sanitarny – dobry.

Opracowano na podstawie analizy Zespołu Ochrony Lasu w Radomiu.

Przeczytaj więcej o ochronie lasu